بررسی ترکیب و تنوع گونه ای در شدتهای مختلف چرای دام، مطالعه موردی: حوزه سد طرق

چکیده با توجه به نقش و اهمیت چرای دام بر تغییرات پوشش گیاهی ، تحقیق حاضر به مطالعه شدتهای مختلف چرا بر روی تنوع و ترکیب گونه ای در حوزه سد طرق مشهد پرداخته است. پس از تعیین محدوده مورد مطالعه بر روی نقشه توپوگرافی با بازدید صحرایی محدوده واحدهای چرایی شامل قرق، چرای متوسط و چرای سنگین تفکیک شدند. سایت قرق شامل محدوده قرق شده در نزدیکی سد طرق است که به مدت 23 سال حفاظت شده و جهت کنترل فرسایش خاک و جلوگیری از تولید رسوبات قابل انتقال به سد طرق، چرا در آن ممنوع می باشد. علیرغم این موضوع، مشاهدات حاکی از آن است، که کم و بیش چرای سبک در عرصه اتفاق می‏افتد. سایت چرای شدید شامل مناطق نزدیک روستای کرتیان و مراتع حریم روستا در مجاورت راههای قابل دسترس دام بوده، که تحت چرای شدید قرار دارند. سایت چرای متوسط در محدوده‏ی بین دو سایت چرای سبک و شدید و در فاصله5 کیلومتری روستا قرار دارد.نمونه برداری در هریک از واحدهای چرایی با توجه به شرایط نسبتاً یکسان ژئومورفولوژیک صورت گرفت. در این تحقیق از روش نمونه‏گیری در توده معرف استفاده شد. بدین ترتیب که ابتدا در هر سایت، 4 جهت جغرافیایی (رو به شمال، رو به غرب، رو به شرق و رو به جنوب) در نظر گرفته شد. برای هر جهت جغرافیایی، 3 دامنه به‏عنوان توده معرف انتخاب شد (3 تکرار). برای اندازه‏گیری درصد پوشش گونه‏های گیاهی از روش برخورد نقطه‏ای استفاده شد. بدین ترتیب که در هر دامنه دو ترانسکت 50 متری مستقر شد و در طول هر ترانسکت به فاصله نیم متر، ‏‏میله ای نوک تیز بصورت عمودی فرود آمد و گونه ی برخورد کرده با میله یادداشت شد و با توجه به داده های برداشت شده از هر ترانسکت، تعداد برخورد گونه ها محاسبه گردید. بدین ترتیب درصد پوشش هرگونه مشخص شد. پردازش داده ها با استفاده از نرم افزارهایexcel و biodiversity-pro.صورت گرفت. دو نوع مقایسه‏ی بین سایت‏ها (مقایسه‏ی دامنه‏های متناظر برای مشخص شدن اثر شدت چرا) و مقایسه‏ی درون سایت‏ها (مقایسه‏ی جهت های جغرافیایی در هر سایت به منظور تعیین اثر جهت) انجام شد. به این منظور با استفاده از شاخص‏های شانون و سیمپسون تنوع گونه ای مشخص شد. همچنین درصد تشابه جوامع گیاهی موجود در هر سایت و هر جهت جغرافیایی بر مبنای لیست فلورستیک محاسبه گردید. تفاوت فرم‏های رویشی گیاهان در هر سایت بر مبنای تقسیم‏بندی رانکایر تعیین و مقایسه شد. نتایج نشان داد که بیشترین میانگین تنوع گونه ای مربوط به دامنه رو به غرب در سایت قرق و کمترین تنوع گونه ای مربوط به دامنه رو به جنوب در سایت چرای شدید می باشد. با مقایسه درصد تشابه ترکیب گونه‏ای بین دامنه‏های مختلف مشخص شد که دامنه رو به جنوب سایت قرق دارای کمترین تشابه (بیشترین تفاوت) نسبت به دامنه رو به جنوب سایت چرای شدید است. به عبارت دیگر در اثر 23 سال قرق، ترکیب گونه‏ای دامنه‏های رو به جنوب، بیشترین تغییر (یا احیاء) را از خود نشان داده است و بیشترین جانشینی گونه‏ها اتفاق افتاده است. کلمات کلیدی: شدت چرا، تنوع گونه‏ای، مراتع استپی، طرق